Medyada Nefret Söylemi ve Ayrımcı Söylem 2019 Raporu

Abstract

Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de medyada yoğun bir şekilde taraflı, önyargılı ve ayrımcı bir dil kullanıldığı, diğer yandan, evrensel ve ulusal gazetecilik ilkelerinin nefret söylemini ve ayrımcı söylemi kapsamadığı, kapsasa bile medya kuruluşları tarafından ihlal edildiği görülüyor. Haberlerde, özellikle manşetlerde ve başlıklarda kullanılan kışkırtıcı, ırkçı ve ayrımcı dil, düşmanlığı ve ayrımcı duyguları tetikleyen, kalıp yargıları güçlendiren bir araca dönüşüyor ve savunmasız gruplara yönelik önyargıların yerleşmesine hizmet ediyor. Hedef alınan kişi ve gruplar tedirginleşiyor, sessizleşiyor ve demokrasinin olmazsa olmazı olan sosyal ve siyasal yaşama katılım haklarından feragat etmek zorunda kalıyor. Söylem, sadece kişilerin düşüncelerini ifade etmelerine veya olayları tasvir etmelerine yarayan nötr bir araç olarak değil, bunun ötesine geçen bir etki gücü taşıyor. Anlamı ve kapsamı ancak üretildiği tarihsel ve toplumsal bağlam içinde kavranabilecek olan söylem, insanların belirli bir bilgiyi ya da durumu algılayışlarını ve o konuda konum alışlarını doğrudan etkiliyor.1 Toplumsal bir pratik olan söylem aracılığıyla, gruplara aidiyetler ve gruplar arası ilişkiler inşa ediliyor, anlamlandırılıyor ve meşrulaştırılıyor.2 Nefret söyleminin ve ayrımcı söylemin temelinde önyargılar, ırkçılık, ‘yabancı’ korkusu/düşmanlığı, cinsiyetçilik ve homofobi gibi ayrımcılık biçimleri yatıyor. Kültürel kimlikler ve grup özellikleri gibi unsurlar, ötekileştirici ve saldırgan söylemlerin kullanım sıklığı üzerinde etkili oluyor; özellikle milliyetçiliğin güçlendiği ve farklı olana tahammülsüzlüğün yükseldiği bağlamlarda, nefret dilinin etkileri de yoğunlaşıyor.

Medya, çeşitliliği ve farklılığın kabulü ve ‘normalleşmesi’nde olduğu kadar, çatışmanın sıradanlaştırılması ve yayılmasında da etkili ve yönlendirici olabiliyor. Medya, ırkçılığı ve nefreti tetikleyerek bu tutumları güçlendirebiliyor, hatta kimi durumlarda meşrulaştırabiliyor. Türkiye medyası da, uzun yıllardır nefret söyleminin ve ayrımcı söylemin en önemli kaynaklarından biri olarak, toplumdaki kutuplaşmayı dikkate değer biçimde besliyor. Medya aracılığıyla toplumun gözünde düşmanlaştırılmaya çalışılan Hrant Dink’in ideallerini ve mücadelesini sürdürmek amacıyla kurulan Hrant Dink Vakfı’nın temel hedeflerinden biri, toplumdaki kutuplaşma ve düşmanlığın sona ermesine katkıda bulunmak. Bu doğrultuda, vakfın çatısı altında 2009 yılından beri yürütülen ‘Medyada Nefret Söyleminin İzlenmesi’ başlıklı çalışma kapsamında, Türkiye’de yazılı basında etnik, ulusal ve dinî kimliklere yönelik nefret söyleminin tespiti ve teşhirine dönük olarak medya taraması yapılıyor. Bu çalışmaya, nefret söylemine odaklanan araştırmaların yanı sıra, ayrımcı ve ötekileştirici mesajları nefret söylemine oranla daha örtük yollarla veren, dolaylı şekilde kurgulanmış söylemler de ayrımcı söylem dosya konuları olarak dâhil ediliyor. 2019 yılına dair geniş bir değerlendirme yapmak ve bir kaynak metin oluşturmak amacıyla hazırlanan ‘Medyada Nefret Söylemi ve Ayrımcı Söylem 2019 Raporu’ ise, bu yıla ait nefret söylemi verilerinin niteliksel ve niceliksel analizlerinin yanı sıra, yazılı basının Kürtlere ilişkin söylemine odaklanan incelemelerden oluşan ‘Türkiye’de Yazılı Basında Kürtlere Yönelik Ayrımcı Söylem: 2019 Yerel Seçimi Örneği’ başlıklı çalışmayı da içeriyor. Bu raporun, toplumdaki kutuplaştırıcı söylemin boyutlarının ve insan haklarına saygılı, yeni bir dile duyulan ihtiyacın fark edilmesine yardımcı olmasını umuyoruz.