SİVİL TOPLUM KURUMU OLARAK TÜRKİYE'DE DERNEKLERİN PROFİLİ

Abstract

Günümüzde hemen her gün, yazılı ve görsel medyada ve internet medyasında, çok değiŞik konular hakkında, yaptıkları eylem ve açıklamalarıyla, sivil toplum ve sivil toplum kuruluŞları kavramları ile karŞılaŞmaktayız. Bu kadar çok gündemde olan sivil toplum ve sivil toplum kuruluŞlarının ne olduğuna dair bilim dünyasının üzerinde uzlaŞmaya vardığı bir tanım yoktur. Yine Türkiye‟de bu tanım ve kapsam belirsizliğinin yanı sıra, sivil toplum ve sivil toplum kuruluŞlarının tarihi geliŞim süreci ve profili konusunda da birkaç araŞtırma dıŞında kapsamlı bir çalıŞma yoktur. Bu çalıŞma kapsamında; her Şeyden önce sivil toplum nedir? Sorusu kısaca cevaplandırılmaya çalıŞılmıŞ, sonra Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde Türkiye‟de var olan sivil toplum unsurları ve kuruluŞları üzerinde durulmuŞtur. Daha sonra, 1800‟lü yıllardan itibaren; sivil toplum ve sivil toplum kuruluŞlarının nitelik ve nicelik olarak geliŞmeleri ile bu geliŞmelere dayanaklık eden siyasal, toplumsal, soyso-ekonomik yapılar ve hukuksal çerçeve incelenmiŞtir. Bu çerçevede geliŞen sivil toplum kuruluŞlarının sayıları ve profili, üç dönem halinde (1800‟lü yıllardan 1946 yılına kadar olan dönem, 1946-1968 dönemi ve 1990-2008 dönemi) incelenmiŞtir. 1946 yılına kadar olan geliŞmeler Mehmet Ö. ALKAN baŞta olmak üzere değiŞik kaynaklardan yararlanılarak, 1946-1968 dönemi Ahmet N. YÜCEKÖK‟ün yapmıŞ olduğu tasnif üzerinden incelenmiŞtir. 1990-2008 dönemi ise Dernekler Dairesi BaŞkanlığı e-dernek kurumsal yazılımı verileri esas alınarak tarafımdan yapılan16 kategori halinde incelenmiŞtir. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde dernekler, siyasal ortamın demokratik ve otokratik olma niteliğine göre bir geliŞme seyri göstermiŞlerdir. Yine, sosyo-ekonomik yapı, kültürel yapı, eğitimöğretim düzeyi, köyden kente göç ve bu göçün getirdiği toplumsal problemler, ŞehirleŞme gibi pek çok etken dernekleŞmeyi ve derneklerin profilini etkilemiŞtir. Örneğin, 1950‟li yıllardan itibaren köyden kente göç dalgaları sonrası, Şehirlerde ibadethane probleminin çözümüne yönelik dini hizmet amaçlı derneklerin sayısında artıŞ görülmektedir. Yine Hem Şehri dernekleri bu göç olgusunun bir sonucudur. 1960‟lı yılların sonlarına doğru kurulan Komünizmle Mücadele dernekleri de dönemin siyasal ortamının bir neticesi olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye‟de 1980‟li ve 2000‟li yıllarda nitelik ve nicelik olarak hızlı bir geliŞme gösteren ve varlıkları demokratik ortam ile paralellik arz eden Sivil Toplum KuruluŞları, katılımcı demokrasi ve farklılıkların temsili temelinde, her geçen gün nitelik ve nicelik olarak geliŞmekte, geniŞlemekte, güçlenmekte ve etkinleŞmektedirler.