Sisteme Değil, İsteğe Bağlı Hizmet: Sağlık Çalışanlarının Gözünden İstanbul’da Kürtaj ve Aile Planlaması Hizmetlerinin Durumu
View/ Open
Sisteme Değil, İsteğe Bağlı Hizmet: Sağlık Çalışanlarının Gözünden İstanbul’da Kürtaj ve Aile Planlaması Hizmetlerinin Durumu
Author
Topgül, Ceren
Adalı, Tuğba
Çavlin, Alanur
Dayan, Cansu
Date
2017Metadata
Show full item recordAbstract
Ülkemizde 1960'lı yıllarda aile planlaması kavramı altında tanımlanan sağlık hizmetleri
1994 yılından itibaren üreme sağlığı çerçevesine taşınıyor; anne ve bebek ölümleri
azalırken doğurganlığı düzenlemeye yönelik hizmetler yaygınlaşıyor, hizmet kalitesini
iyileştirmek bir hedef olarak sağlık planlarında yerini alıyordu. 1994 Birleşmiş Milletler
Kahire Dünya Nüfus ve Kalkınma Konferansı üreme haklarını ve bireyi odağa yerleştirirken, yaşam boyu yaklaşımı ile bireyin doğum öncesinden yaşlılığına kadar her
dönemde üreme sağlığı ve cinsel sağlık alanındaki ihtiyaçları üzerinden bilgi, danışmanlık
ve sağlık hizmetlerini tanımlıyor, bunlara erişimde devletin sorumluluğunu vurguluyordu.
Türkiye'nin de desteklediği Kahire Eylem Planı, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve
Aile Planlaması Genel Müdürlüğü başta olmak üzere kamu kurumları ve sivil toplum
kuruluşlarının sahiplendiği, yaşama geçirmek üzere çaba harcadıkları, ulusal eylem
planlarına zemin oluşturan bütüncül bir çerçeve sağlıyordu.
1994 yılı sonrasında ulusal politikaları belirlemeye yönelik olarak sektörler arası
işbirlikleri ile geliştirilen tüm sağlık eylem planları ve kadının güçlendirilmesi strateji
belgelerinde bu bütüncül yaklaşımın izlerini görmek mümkündür. 2000'li yıllara kadar
süren uygulamalar üreme sağlığı hizmetlerinin sadece yetişkin kadınlara değil aynı
zamanda ergenlere ve gençlere ulaştırılmasına yönelik izler taşır. Üreme sağlığı
hizmetlerini yaygınlaştırmaya ve kurumsallaştırmaya yönelik adımlar sağlık hizmet
sunumunu yeniden tanımlayan sağlıkta dönüşüm hareketi ile sekteye uğrar. 2003 yılında
birinci basamakta aile sağlığı merkezlerinin pilot uygulaması ile başlayan Sağlıkta
Dönüşüm Programı 2011 yılında Sağlık Bakanlığı teşkilatının yeniden yapılanması ve Ana
Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü'nün kapatılarak birinci basamak
sağlık hizmetlerinin Türkiye Halk Sağlığı Kurumu'na bağlanmasıyla tamamlanır. 2017
yılında ise Halk Sağlığı Kurumu bu kez genel müdürlük olarak tanımlanarak merkez ve il
teşkilatlarıyla yeniden yapılanma sürecine girer. Üreme sağlığı hizmetlerinin sunumu
açısından hem yönetim yapısına getirdiği değişiklikler hem de uygulamaya yönelik
süreçler hizmetlerin erişilebilirliğini etkilemeye devam eder. Bu alanda çalışan sağlık
hizmet sunucularının katıldığı üreme sağlığı eğitimlerinin sınırlı sayıda sağlık çalışanına
erişimi doğurganlığı düzenlemeye yönelik hizmetleri etkileyen bir diğer değişkendir.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından 5 yılda bir yapılan Türkiye
Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) nicel bir çalışma olarak üreme sağlığı verilerine
ulaşabildiğimiz ulusal temsiliyeti olan en kapsamlı çalışmadır. 2013 yılı TNSA sonuçları
doğurganlığı düzenlemeye yönelik hizmetlerin erişilebilirliği konusunda önemli veriler
sunsa da bu araştırmayı tamamlayıcı nitel çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaçtan
yola çıkarak; Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu Türkiye Ofisi ve Türkiye Aile Sağlığı ve
Planlaması Vakfı desteği ve Nüfusbilim Derneği alan çalışması ile bir araştırma geliştirdik.
Bu araştırma Türkiye'nin en kalabalık kenti olan İstanbul'da birinci ve ikinci basamaktaki
sağlık hizmet sunucuları ile gerçekleştirildi ve bu grubun bakış açısı ve hizmet sunum
koşulları boyutu ile kürtaj ve aile planlaması hizmetlerini mercek altına aldı.